Ścieżkami Tatrzańskich Kurierów
Zakopane to nie tylko góry i turystyka. To też miejsce, gdzie historia II Wojny Światowej odcisnęła swoje piętno. Podczas mojej ostatniej wizyty odwiedziłem Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku, Willę Palace i Wielką Krokiew im. Stanisława Marusarza.
Planowałem dziewięciogodzinną trasę przez Tatry, ale burzowe ostrzeżenie skróciło wędrówkę do Sarnej Skały. Szybko okazało się, że to była dobra decyzja – zaraz po zejściu spadł ulewny deszcz.
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku – spoczywają tam ci, którzy naprawdę mieli coś do powiedzenia
Na tym cmentarzu pochowani są wielcy ludzie: poeci, artyści i przede wszystkim bohaterowie tatrzańskiego ruchu oporu. Wśród nich Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Kornel Makuszyński, ale też kurierzy, którzy nie zawahali się ryzykować życia.
Helena Marusarzówna – kurierka i mistrzyni narciarstwa
Helena urodziła się w Zakopanem w 1918 roku. Była nie tylko znakomitą narciarką, wielokrotną mistrzynią Polski, ale też kurierką AK o kryptonimie „Zagroda”. Od grudnia 1939 roku przenosiła przez Tatry dokumenty, pieniądze i ludzi na trasie Zakopane – Słowacja – Węgry.
Została złapana 25 marca 1940 roku przez słowacką żandarmerię, przekazana Niemcom i więziona w Muszynie, Nowym Sączu i Tarnowie. Mimo tortur nie zdradziła nikogo. Zginęła rozstrzelana w 1941 roku, mając zaledwie 23 lata. Po wojnie przeniesiono ją na Pęksowy Brzyzek, gdzie pochowano ją z odznaczeniami Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.
Stanisław Marusarz – sportowiec z duszą bojownika
Brat Heleny, legendarny skoczek narciarski i mistrz świata z 1938 roku. W 1940 roku zaangażował się w działalność konspiracyjną AK. Został aresztowany, więziony m.in. w Willi Palace i w Krakowie, skazany na śmierć, ale uciekł z transportu więźniów przez okno pociągu i przedostał się do Węgier, gdzie przetrwał wojnę.
Wacław Pelczak – kurier i człowiek, którego żegnał przyjaciel
Pelczak również przenosił przez Tatry dokumenty i ludzi dla AK. Podczas pogrzebu Pelczaka w 1993 roku, kiedy przemawiał Stanisław Marusarz, zasłabł i zmarł chwilę później. Obydwaj przyjaciele spoczywają niedaleko siebie na Pęksowym Brzyzku.
Inni kurierzy tatrzańscy i ich trasy
Podhale to Zakopane, Chochołów i Waksmund. Z tych miejsc kurierzy ruszali w góry. Szlaki biegły przez Tomanową Przełęcz, Przełęcz pod Kopą Kondracką, Zawrat, Przełęcz Gładką i Dolinę Koprową. W zimie trasy pokonywano na nartach, na Słowacji przemieszczało się pieszo, taksówkami lub pociągami. Po dotarciu do Budapesztu wracano tą samą drogą.
Warto wspomnieć też o Bronisławie Czechu – legendarnym narciarzu i kurierze, który zginął w Auschwitz. Na Pęksowym Brzyzku znajduje się jego symboliczny grób.
Willa Palace – katownia gestapo na Podhalu
Pensjonat „Palace” powstał w 1930 roku. Po wkroczeniu Niemców w 1939 roku budynek stał się siedzibą gestapo i miejscem kaźni. W piwnicach więziono, torturowano i mordowano tysiące ludzi – między nimi kurierów tatrzańskich: Helenę i Stanisława Marusarza, Bronisława Czecha, Wacława Pelczaka i innych.
Szacuje się, że przez ten budynek przewinęło się nawet 4 tysiące osób, a około 350 zginęło tu lub trafiło do obozów koncentracyjnych.
Wizyta w Willi Palace zostawia trwały ślad. Minimalistyczne wnętrza, ciemne korytarze i ślady dawnych napisów wciąż przypominają o tragedii tysięcy ludzi.
Jeśli ta historia Cię zainteresowała, zachęcam do wsparcia mojej pracy
– możesz postawić mi wirtualną kawę poprzez serwis BuyCoffee.
